Zülfü Livaneli'nin edebi kaygıdan uzak, kurmaca hatalarıyla dolu, başarısız kitaplarını eleştirdikten sonra sıra Amin Maalouf'un kitaplarındaki kurmaca ve mantık hatalarına geldi. Amin Maalouf da ülkemizde hatrı sayılır bir okur kitlesine sahip olduğu için kendi açımdan bu yazarın neden başarısız bir yazar olduğunu size anlatmak istiyorum.


Amin Maalouf'un kitapları için tasarladığı karakterler sanki şekillenmemiş taşlar gibi. Yazar, heykelini şekillendirmesi gereken bir heykeltraştır. Kitabı ise onun heykelidir. Maalouf'un karakterleri o kadar savaş, acı, sefalet zamanlarından geçiyorlar fakat bu olaylar karakterleri psikolojik açıdan şekillendiremiyor. Ayrıca Doğu'nun Limanları kitabından örnek verecek olursam, Salem karakterinin kötü olmasının şişmanlıkla paralel kurgulanmasına çok güldüm doğrusu. Niye bir insan şişman oldu diye kötü olsun yahu? Doğu'nun Limanları kitabını okurken kendimi bazen şişmanlıktan zayıflığa evrilen ünlülerin fotoğraflarını tıklama tuzağıyla birlikte yayınlayan magazin sitelerinde hissettim desem yalan olmaz.


Doğu'nun Limanları kitabından devam ediyorum. Olaylar o kadar çabuk geçiyor ki inanamazsınız. Işınlanma icat edilseydi sanırım tam da böyle olurdu. Hatta bilim adamları Amin Maalouf'tan bu icat hakkında fikir alabilirler. Karakterler bir Paris'te, bir Beyrut'ta, bir Hayfa'da. Kitap içerisinde tarihte önemli yer kaplayan pek çok savaş geçiyor fakat Maalouf'un savaş psikolojisi, savaş toplumları ve savaş mimarisinin insan psikolojisine etkimesi hakkında acilen kendisinden daha iyi yazan yazarlardan ders alması gerekiyor.


Karakterler şekillenmemiş taşlar gibi dedik ya, baş karakter babasına karşı bir hayat sürecekken kendisini birden direniş grupları içerisinde buluyor. Yaptığı iş de evlere A101 market tanıtım kağıdı dağıtmak gibi bildiri kağıdı dağıtmak sadece. Aslında Naziler de medya propagandasını çok kullanırdı, bu yüzden bu da değerli ve üstünde durulması gereken bir konu. Fakat esas sıkıntı, kitapta bu o kadar abartılmış ki sonra sanki çok bir şey yapmış gibi ülkesine dönünce burnu bile kanamadığı halde kral misali bir adam ilan ediliyor. Bu konuda Maalouf'un Sefiller romanında geçen direniş ve barikat tasvirleri kısmını okumadığını düşünüyorum. Eğer Maalouf, Sefiller'i okusaydı yazdıklarının ne kadar mesnetsiz ve detaysız olduğunu anlardı. Savaşın yıkımıyla birlikte devinen karakterlerin yıkımının edebiyatını ben bu kitapta hiç ama hiç göremedim maalesef.


Kitabın diğer başrol karakteri olan ve arada Slender Man gibi karşınızda beliren Clara ile karşılaşmalarına bir kısımda "Sadece oradan geçiyormuş." diye sebep bulunmuş, ben bu kısımda gerçekten sesli güldüm. "Aşk Tesadüfleri Sever" senaryosu mu bu? Savaş dönemi gibi ağır ve pek çok topluma mâl olmuş bir konu anlatılırken sadece oradan geçen bir insanla bir insanı karşılaştırmak okurla dalga geçmek değil mi? İşte bu, bir yazarın kurgusunu oluştururken ne kadar aceleye getirdiğinin bir kanıtıdır. Savaş zamanında ve faşizm gibi ataerkillik ve güçlü olanın kayırılmasının görüldüğü çağlarda, yani sevginin en az görüldüğü bir çağda derin bir aşka yöneltebileceğin iki karakteri "Sadece oradan geçiyormuş" diye bir nedenle karşılaştırmak nasıl bir derinliksizliktir Amin Maalouf?


Mekan tasvirlerinden hiç bahsetmeyeceğim, çünkü bu konuya girersem iyice çıldırırım. Bir yazar düşünün ve hiçbir mekandan bahsetmeyip dünyadaki her mekanı görmeye çalışan karakterler kurgulamış. İşte böyle bir kitap. Mahalleler, şehirler, ülkeler değişiyor ama hiçbir şekilde detay, tasvir, mahalle mimarisi, toplum düzeni, sosyolojik tespitler yapılmamış. Bir kısımda Osmanlı döneminden kalma geniş ve şahane bir ev var fakat bu ev sanki Osmanlılar uzaydan bir arazi satın almış da oraya yerleşmiş gibi bir algıda anlatılmış. Edebi kurguda mimari bir detay ve dönemden bahsedeceksek bu uzaydan bir araziye ev projesi çizilmiş gibi bahsedilmemeli. Osmanlı dönemi mimari tarzlarından bahsedeceksek o dönemde kullanılan detayların insan psikolojisine etkilerinden ve Osmanlı mimarisindeki hiçbir detayın boşuna olmadığından bahsetmeli. "Geniş ve şahane bir ev" Osmanlı mimarisini özetleyen bir betimlemedense mütevazı olmayan ve maske mimarlığını çağrıştıran bir mimariyi getiriyor akıllara. Rokoko ya da Ampir tarzı seçilebilirdi Osmanlı yerine.


Amin Maalouf'ta bir sorun var, adam gerçekten çok şey biliyor ve iyi bir okur olduğunu düşünüyorum. Tarafsız tarih anlatıcılığı, farklı toplumların doğrularından bakabilme özelliği ve Doğu'nun eksiklerinin neler olduğunu gerçekten isabetli konu seçimleriyle anlatmayı bilen bir adam. Ama konu edebiyata ve okuruna verdiği hazza gelince, orada durmak gerek bence. Semerkant kitabına geçelim...


Semerkant kitabının yarısından öncesini başka bir yazar, yarısından sonrasını ise başka bir yazar yazmış gibi sanki. Bir yazar kendi kitabı içerisinde nasıl bu kadar farklılaşabiliyor anlayabilmiş değilim. 173. sayfadan önce Ömer Hayyam, Rubaileri, Hasan Sabbah ve Alamut Kalesi şeklinde harika bir tarihsel gerçekçi anlatımla karşılaşırken 173. sayfadan sonra inanılmaz sıkıcı bir edebi kurmacayla karşımızda Benjamin'i ve onun İran anılarını, Amerikan himayesini falan buluyoruz. Semerkant'ın kurmacası bu şekilde olunca insanın aklına, parası zaman geçtikçe bol olmaya doğru giden bir yazarın Doğu'nun Limanları kitabında nasıl kötü psikolojik çözümlemeler ve savaş mekanları tasviri yaptığı geliyor.


Tekrar Semerkant'a geri dönecek olursak, aynı Stefan Zweig'ın Gömülü Şamdan kitabında Menora'yı arayan din adamları gibi burada da Hayyam'ın yazmasının arandığı bir kurgu karşılıyor bizi. Onlarca hatta yüzlerce sayfa Hayyam'ın yazmasını bulabilmek için uğraşan Benjamin, yazmayı bulduğunda dünyanın en mutlu insanı olacağını belirtmesine rağmen hiç de öyle davranmıyor. Hatta o kadar sayfa amacına doğru tutkuyla giden adam yazmayla olan zaman geçirmesini sadece 2-3 paragrafla anlatıyor. Amin Maalouf'un eksiği de zaten burada. Adamın gerçekten tarih konusunda çok bilgisi var ve dediğim gibi iyi bir okur. Fakat insanların duygularını yansıtmakta ve kurgu arasında geçişler yapmakta gerçekten çok başarısız bir yazar bence.


İlk bölümüne 10 üzerinden 10 puan verip yarısından sonraki ikinci bölümüne 2 puan verdiğim bu kitap, Maalouf konusunda düşüncelerimin biraz biraz oturmasını da sağladı. Sanırım yazarlar gelirleri arttıkça daha ticari kaygıya hitap eden kitaplar yazmaya başlıyorlar. Misal olarak Afrikalı Leo kitabıyla Doğunun Limanları kitabı arasında fersah fersah fark var. Semerkant kitabı da arada derede kalmış, Hayyam ve Sabbah'ın gözünden tarih anlatıcılığıyla bu durumu biraz kurtaran bir kitap.


Aslında bu türden bir yazarlık pek çok kişide var gibi. Misal olarak Zülfü Livaneli'nin erken dönem kitaplarından Serenad gibi bir kitap nispeten iyiyken, Kardeşimin Hikayesi kitabında kurmacada göze çarpan eksiklikler ve Livaneli'nin retorik kaygısı, yerini Huzursuzluk kitabındaki inanılmaz edebi boşluklara, kurmaca ve mantık hatalarına, ticari kaygıya bırakıyor. Elif Şafak'ın erken dönem eserleriyle Havva'nın Üç Kızı arasındaki fark gibi de diyebiliriz.


Her yazardan Dostoyevski olmasını bekleyip Karamazov Kardeşler'e kadar doğru orantılı olarak edebi hazzı yükselen bir edebiyat parabolü çizmesini beklemiyorum. Fakat bu kitabın 2. bölümü hiç yazılmasaydı vereceğim puanın 10 olmasını görmeyi ve 2. bölümdeki inanılmaz karışıklığı, 1. bölüm ile olan alakasızlıkları, tarihsel gerçekçilikten uzaklaşıp bütün ülkelerin kötü oluşu fakat sadece Amerika'nın iyi oluşu gibi konuları da görmemeyi arzulardım.


Gördüğünüz gibi Maalouf ilginç bir yazar arkadaşlar. Cidden öyle. Bir başka kitabı olan Afrikalı Leo'da şeyhin haklılığına inanan, başarısızlıklara ve kadere sürekli boyun eğen, entelektüel çöküşün bas bas bağırarak geldiğini bilmesine rağmen hala düşünüp sorgulamayan bir toplum imajı var mesela. Kitaptaki mekan sıralaması da Endülüs zamanlarından sonra sırasıyla Fas, Kahire ve Roma'ya kadar gidiyor hatta. Amin Maalouf'un kitabı yazarken düşünüp düşünmediğini bilmediğim bir başka konu, Afrikalı Leo adlı baş karakterin Endülüs Devleti olarak görülüp onun zamanla yozlaşmasını ve dini bir parabol misali Hristiyanların "megalo idea"sının gerçekleşmiş haliyle birlikte karakterin din grafiğinin Müslümanlıktan Hristiyanlığa evrilmesini yansıtmak istemiş olabilir. Yani Afrikalı Leo = Endülüs Emevi Devleti tarihinin reenkarne-ütopya hali bile olabilir.


Doğu'nun Limanları adlı kendim için tam bir edebi facia olarak bulduğum kitabından sonra Afrikalı Leo, içinde keşfedilmeyi bekleyen "Aman tadımız kaçmasın Ali Rıza Bey!" cinsinden ayrıntılar ve dönemin akılcılığı yok eden insanlarına karşı güzel göndermelerle dolu. Bir de adamın ilk romanı bu. Şaşılacak iş. Bence yazar Maalouf ilk romanında tutturduğu bu tespitleri ve edebi çizgiyi ileriki romanlarında da devam ettirmeliydi.


Özet olarak bence bir kitabın akıcı olması o kitabı iyi yapmaz, edebi derinlik, betimleme ustalığı, üslup farklılığı, edebi dünyaya getirdiği yeni bir teknik, dönem hakkında önemli bilgiler verme gibi katkılar olmadan böyle kitapların iç boşluklarını, edebi eksikliklerini eleştirmeyip salt yüceltmekle kalırsak edebiyat geleceğine de bir eleştiri kültürü bırakmamış oluruz. Fakat tabii ki de benim en sevdiğim kitabı birisi hiç sevmeyebilir ya da benim en sevmediğim kitabı da birisi aşırı sevebilir, olur öyle şeyler. Edebiyatın güzelliği de burada zaten.