Roma İmparatorluk döneminin başlarından itibaren hızla büyümeye başlayan Karia’nın gözde kenti Aphrodisias, kısa sürede çok sayıda ödüllü agonun düzenlendiği bir merkez haline gelmiştir.

Anadolu’daki emsallerine göre agon düzenleme yarışına daha geç katıldığı açıkça görülen kentin, bu açığını kısa sürede kapattığı anlaşılmaktadır. Yeni kurulan agonların tamamına yakını, zengin vatandaşlar ve stratejik gerekçelerle kente eli açık davranan Romalı hükümdarlar tarafından finanse edilmiştir. Ayrıca, Yunan-Roma dünyasının hemen her köşesinden erken dönemlerden itibaren örgütlenmiş olduğu bilinen atlet ve sanatçı derneklerinin de Aphrodisias’ta çok sayıda ödüllü agon tertiplediği görülmektedir. M.S. 4. yüzyılın başlarına kadar aralıksız bir şekilde düzenlenmiş olduğu anlaşılan kentteki ödüllü agonlar, Aphrodisias’ı birçok ünlü atlet ve sanatçının uğrak merkezi haline dönüştürmüştür.


a) Agon Sebasta


Roma Çağı Anadolu’sundaki birçok kentte düzenlenmiş olduğu bilinen Sebasta oyunlarının, M.S. 1. yüzyıldan itibaren Aphrodisia’ta da kutlamaya başlandığı, epigrafik belgeler yoluyla ortaya çıkmaktadır. Papylos adlı bir vatandaş adına düzenlenmiş onur yazıtından, onun Aphrodisias’ta düzenlenen Sebasta oyunlarına agonothet olarak iki kez başkanlık etmiş olduğu anlaşılmaktadır. Oyunların varlığına işaret eden ikinci yazıtın, oyunlara başkanlık etmiş anonim bir kişi onuruna düzenlenmiş olduğu görülmektedir. Oyunların ilk kez ne zaman düzenlendiğine ilişkin olarak kesin bir şey söylemek zor görünse de elimizdeki her iki yazıtın M.S. 1. yüzyılda düzenlenmiş olması olasılığı, oyunların ortaya çıkışına ilişkin önemli ipuçları vermektedir.



b) Aphrodisia İs Olympia


Aphrodisias’ta M.S. 1. yüzyılda organize edildiği düşünülen en erken agonun Aphrodisia İs Olympia olduğu tahmin edilmektedir. Sözü edilen oyunların Aaphrodisias’ta düzenlediğini ortaya koyan tek kaynak, Rodos adasında ele geçen ve başarılı bir koşucunun kutsal agonlarda elde etmiş olduğu galibiyet serisini anlatan yazıttır. Tipik bir İs Olympik agon olduğu adından da anlaşılan Aphrodisia İs Olympia, yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, mevcut düzenleme ilkeleri ve programındaki yarışma türleri açısından, Yunanistan’daki Olympia şenlikleriyle tıpa tıp aynıdır. O halde Olympia da olduğu gibi, bu oyunların dört yılda bir düzenlediği ve programında müzik yarışmalarına yer verilmediği anlaşılmaktadır. 1. yüzyıla tarihlenen yazıtlarda ilk kez karşımıza çıkan bu oyunlar, L. ROBERT tarafından haklı olarak Aphrodisias’ta düzenlenmiş ilk kutsal agon olarak telakki edilmiştir. Aphrodisias’ta düzenlendiği düşünülen ilk kutsal agonun, kentin kurucu tanrıçası Aphrodite onuruna düzenlenen oyunlarla ilişkili bulan görüşlerinde olmasına rağmen, bunu kesin bir şekilde ortaya koyan belge hâlihazırda mevcut değildir.


c) Epinikia


Roma, Atina ve Ephesos gibi metropoller yanında Anazarbos, Thyateria ve Aphrodisias gibi daha küçük kentlerde de kutlandığı bilinen Epinikia (zafer şöleni), muhtemelen ilk olarak Marcus Aurelius ve Lucius Verus’un M.S. 165-166 yılında yapmış oldukları başarılı part seferinin anısına düzenlenmiştir. Sürekli olarak artan epigrafik belgeler, söz konusu oyunların, sonraki imparatorlukların zaferleri anısına da organize edildiğini ortaya koymuştur. Özellikle M.S. 3. yüzyılda artan Roma-Pers mücadelelerinde, orduların sevkiyatında lojistik önemi artan Aphrodisias’ın benzer bir şekilde zafer şenliklerini kutladığı görülmektedir. Kentteki kutlamalar, Marcus Aurelius döneminde basılan bir dizi sikke üzerinde özellikle vurgulanmıştır. Sözü edilen kutlamaların ortaya çıkış tarihine ilişkin kesin bir hüküm vermek zor olsa da, Commodus (M.S. 180-193) ve sonrası dönem ağırlık kazanmaktadır.



d) Lysimacheia


Flavius Lysimachus adında ileri gelen bir Aphrodisiaslı'nın vasiyeti üzerine, ilk kez M.S. 180-181 yıllarında düzenlendiği tahmin edilen ve her dört yılda bir tekrarlanan Lsyimacheia, bu anlamda kentteki en önemli festivallerden biriydi. Programında sadece müzik yarışmalarının olduğu bilinen bu agonda, ödüllerin büyüklüğü oldukça dikkat çekicidir. Başarılı olanlara azımsanmayacak para ödülleri bahşeden bu agon, komşu Anadolu kentlerinde kurulan ödüllü yarışmalara hem program hem de vaat ettiği ödüller açısında benzemekteydi. Marcus Ulpius Apulleius Eurykles’in, Aphrodisaslılar'a yazmış olduğu uzunca mektuptan, söz konusu oyunların kurucusu, programı düzenleme esasları ve verilecek ödül hakkında ayrıntılı bilgi elde edebilmektedir. Ele geçirilen yanıt yoluyla Lysimachus tarafından yapılan bağışın fevkalade yüksek bir rakama ulaştığı ve düzenleme zamanının komşu kentlerde ödüllü agonlarla çakışmamasına özen gösterildiği açıkça anlaşılmıştır. Lysimachus, kaynaklardan da anlaşılacağı üzere, tipik bir talent agonu olarak kurulmuş ve kapsamı içerisine enstrümantal, solo ve koro müzisyenlerinin müsabakaları dahil edilmiştir. Ayrıca programın da komedi, trajedi ve şiir türündeki yarışmalara da yer verilmiş olduğu görülmektedir. Oyunların kurucusu olan Flavius Lysimachus ile yakın akrabalık ilişkisi olduğu düşünülen ve kentte stephanephoros, gymnasiarchos, neopoios ve archiereus gibi yüksek kamusal görevler üstlendiği anlaşılan M. Flavius Lysimachus’un söz konusu oyunların düzenlenme işini ömür boyu kendi üzerine almış olduğu görülmektedir. Oyunların başkanlığı gibi yüksek prestijli bir imtiyazı elde etmesinden ardında yatan esas nedenin, oyunun masrafının büyük bir bölümünü kendi üzerine almış olması gösterebilir.


Devamı gelecek...




Kaynak:

"Aphrodisias Agonlari" Prof. Dr. Abdurrahman Uzunarslan