Barbarın Kahkahası - Sema Kaygusuz

İlk kez okuduğum Sema Kaygusuz beni muhtemelen güneyde zeytin ağaçlarının arasındaki küçük bir motelde yaz tatiline çıkmış tipik Türk ailelerinin arasında karşıladı. Her birisinin toplumun belli bir kesimini ve davranışını temsil ettiğini kolaylıkla tahmin edebileceğiniz tiplerin tembellikle geçirdikleri ve tatile özgü ritüellerini her gün tekrarladıkları “herhangi bir gün gibi olmayan herhangi bir [4] gün” boyunca tüm bu sıradan kişilerin başına gelen sıradan olayları akıcı biçimde anlatırken ruhlarımızın gizli kalmış yönlerini, bize, insana, topluma dair temel sorunları, bunun temelindeki, hep içimizdeki, yanı başımızdaki barbarlığı da yalınlıkla sergilemeyi başarıyor.

Barbarın Kahkahası’nın 160 sayfası boyunca basit veya en azından basit görülebilecek faili meçhul bir olayın etrafında bir tiyatro sahnesine girip çıkan aktörler gibi bir dizi arkadaşa, çifte, aileye, çoluğa çocuğa, dedeye tanıklık ederiz. Bütün bu sıradan kişilerin ve olayların ötesinde ise içimize sinmiş, daha doğrusu insanın içinden hiç çıkmayan kendi ihtiyaçları ve arzularını karşılamak için sınır tanımayan şiddetini ve barbarlığını ise önce hafifçe sonra ise artan bir tonda vurgulayarak anlatan Kaygusuz, bu barbarlığın büyük oranda eril ve sınıfsal olduğunun da altını çizer.

Tüm İnsanlık Barbar

Hikâye bir dizi söylev ve diyalog üzerinden şiddetin ve saldırganlığın nasıl hayatımızın her alanına sinsice sindiğini defalarca vurgular. Örneğin hikâyenin ayarsız bilgesi olarak Eda eril barbarlık ve eblehlikle ilgili kadın orgazmı üzerinden uzun bir söylev verir. Aynı Eda bu barbarlığın nasıl sınıfsal yaşandığını da anlatır.

Özetle dünyanın bu hali erkeklerin birer barbar olarak yetiştirilmesine dayalı bir sonuçtur.

Hikâyenin ergen yan kahramanı Ozan’ın annesinden kopmak ve babasına yaranmak, benzemek için kendi başına gerçekleştirdiği erginlenme törenleri, kalabalık ve gürültücü ailenin dedesinin torunu yüzme öğrenmesi için denize atması, hepsi eril Homo Sapiens’in barbarlık yolunda ihtiyaçlarını gidermek için hiçbir şeye, canlıya aldırmadan ilerlemesinden kaynaklıdır.

Bıçaklanan kaplumbağalar, gövdeleri yarılan lahoslar, mideye indirilen fener balıkları, diğer canlılara ve birbirimize yönelttiğimiz şiddet ve sorulduğunda hangisi olduğunu bile hatırlayamayacağımız kadar çok sayıdaki insan katliamları; tümü içimizdeki o barbarlığı bize hatırlatır. Sınıfsal, milliyetçi, dine veya aramızdaki cinsel tutkulara dayalı nedenselleştirmeler veya rasyonelize etme çabalarımız barbar özümüzü değiştirmez, tam tersine benimsememize neden olur.

Kaygusuz bu her yanımızı sarmış barbarlığın ve ona eşlik eden, besleyen duyarsızlığın, kabalığın, saldırganlığın en tembel, en rahatlamış anda, sıradan aile bireylerinin orta sınıf bir moteldeki tatillerinde dahi ortaya çıkacağını hatta tam da orada olduğunu ustaca anlatır.

Umut var mı?

Kitapta umutsuzca veya bizi bedbaht edecek bir dram şeklinde aktarılmayan, daha çok sıradan dünyalarımızın bir parçası veya insanlığın doğal hali olarak ortaya serilen barbarlık karşısında umut da Kaygusuz’un kaleminden bir söylev veya bir ders şeklinde dökülmüyor elbette. Umut yine o hayatın içinde o sıradan tiplerin hayatlarının kenarlarında karşımıza çıkıyor. Ama en çok da çocuklarda.

Eda kendisine birdenbire sığınan küçük kız çocuğuna Homo Sapiens’ten Neandertal’e kadar insanlığın nasıl kendi çıkarı için her şeyi yok ettiğini anlattığında sonradan korkunç bir barbarlığın en yaralı öznesi olduğunu öğreneceğimiz Simin umudu korumak adına müdahale eder. “O daha küçücük! Ümitsizlik için çok erken.”

Aynı Simin tarihte ne kaybettiğimizi, neleri unuttuğumuzu da bize sürekli hatırlatır. Belki hatırlamak, hatırladıkça fark etmek bizi daha barışçıl bir hayata ulaştırabilir diye umudunu, umudumuzu korumaya çalışır. 

Öte yandan diğer karakterlere baktığımda bu insani barbarlığın dışında kalmak, ona direnebilmek ancak Simin veya Turgay gibi büyük bir kaybın yasıyla yoğrulmanızla veya büyük sırları 20 yıl boyunca içinizde taşımakla mümkün görünüyor. Ama bu bile korunmanız için garanti değil, suratınıza bir anda kafayı yiyebilirsiniz çünkü! Veya garson Alikar gibi kendinizi esrara vurur ve her yerden kaçarsınız.

Biçim, İçerik ve Erkekler

Sema Kaygusuz’un ilk kez bir hikâyesini okudum. Hayranlarının pek sevdiği anlaşılan üslubu etkileyici ve sizi şiirli ve bazen sihirli bir dünyaya çağırıyor. Ancak bu “döktürme” işinin zaman zaman fazla tekrarlı, uzun ve hatta ender olarak zorlama olduğunu da hissettim.

Fakat özgün üslubun bu hikâyedeki asıl sorunu hikâyenin biçimi ile tam olarak uyuşmamasından, biçim içerik birliğine hizmet edememesinden kaynaklanıyor. Sıradan bir tatilde geçen ve tam da bu nedenle şiddetin, barbarlığın nasıl sıradan hayatlarımızın içinde ortaya çıktığını yalın ve çarpıcı biçimde anlatan güzel hikâye, ağdalı ve anlamakta zorlandığım mecazlar, göndermeler ve kalemşörlük arasında zaman zaman kayboluyor. İster istemez bu yalın hikâye aynı şekilde yalın, daha az süslü bir dil ile asıl gücünü göstermez miydi, diye soruyorum.

Öte yandan hikâyede erkek kahramanların muhtemelen bilinçli olarak derinliksiz, neredeyse bir karakter olarak değil de erkek davranışlarına dair tipler olarak yer almaları ise çok önemli bir eksiklik gibi gözükmüyor.

Aşk Nerede?

Ancak hikâyede en çok arayıp da bulamadığım şeyin eksikliğinin ise önemli olduğunu düşünüyorum. Hikâyede evli çiftler arasında var ile yok olduğuna dair pek bir ipucu bulamadığımız, en umut veren, erotik bir ilişki yaşadıkları belli olan Eda ile Ufuk arasında da sanki var ama hem de yok gibi ortada kaldığımız, eşcinsel oldukları sanılan (veya onların kendilerini öyle sandıkları) Melih ile İsmail arasında bile çok fazla ortaya çıkmayan aşk ve sevgiye hikâyede pek rastlayamamak ise kitapla ilgili bir düş kırıklığına dönüştü bende. Çünkü barbarlığın, saldırganlığın, bir türlü uygar olamayan uygarlığımızın eksiği ve bunları iyileştirebilecek yegâne duygu aşk ve sevgi değil mi? Çevremizdeki barbarlığa ve bunun hiç fark edilmemesine katlanamayan herkesin bir biçimde moteli terk etmesi bugün Türkiye'yi bir bir terk eden insanların aslen neyin eksikliğinden kaçtıklarına dair önemli bir saptama mı yoksa?

Sema Kaygusuz “Barbarın Kahkahası”nda akıcı kolay okunan bir hikâye ve sanki önemli bir şey olmayan olaylar zinciri içinde insana, topluma ve ruhumuza dair tüm bu soruları sormamızı ve düşünmemizi sağlıyor.