Özet

Roman detaylı bir mahalle tasviriyle başlar. Yazar, diliyle zihnimizde canlandırabileceğimiz, gerçekçi bir mahalle resmi çizer. Bu tasvir okuyucuyu romanın içine çeker. 

İlk olarak Tevfik, Emine, İmam ve aralarındaki bağ anlatılır. Tevfik sürgüne gider ve Rabia çocukluğunun ilk yıllarını İmam’ın evinde baskı altında geçirir. İmam, Emine ve büyüdüğü ev Rabia’nın karakter gelişimi açısından önemlidir. Rabia’nın çocukluğunda Selim Paşa’nın konağı önemlidir. Ruhuna etki eden Vehbi Dede ve aşık olduğu Peregrini ile tanışması bu konakta gerçekleşir. 


Tevfik sürgünden döner. Yanında Rakım da vardır. Rabia’nın hayatı için yeni bir dönem başlar. Tevfik ve Rakım, amcasıyla İstanbul Bakkaliyesi’nin üstündeki evde yaşamaya başlarlar. Rabia ders almaya devam eder, Vehbi Dede ve Peregrini sık sık Tevfikler'i ziyaret eder. Tevfik, Hilmi Bey istediği için postaneden gizli evrak alır. Yakalanır ve tekrar sürgün edilir.


Tevfik’in sürgün edilmesi Rabia’yı çok üzer. Ancak bu hayatının başka bir dönemidir. Vehbi Dede’nin ders vermeyi bıraktığı öğrencilerine Rabia ders vermeye başlar. Peregrini’ye olan ilgisi bu dönemde artmaya başlar. Peregrini, Rabia’ya olan aşkından dolayı Müslüman olur ve adını Osman olarak değiştirir.


Rabia ile Osman evlenir. Tevfik sürgünden döneceği yıl Hilmi Bey’i Avrupa’ya kaçırdığı için Taif’e sürgün edilir. Selim Paşa dahiliye nazırlığından istifa eder. Konağın eski ihtişamı gider ancak Selim Paşa halk arasına karışır. İmam vefat ettikten sonra Rabialar onun evini tamir ettirip oraya yerleşirler.


Rabia hamiledir ancak zor bir hamilelik geçirir. Sezaryen doğum yapmak zorunda kalır. 1908 İhtilali’nde Tevfik sürgünden döner.    


Olay Örgüsü

Olaylar, zincirin bir halkası gibi iç içe geçerek ve durmaksızın devam eder. Bu yüzden zincirleme anlatım söz konusudur bu romanda. Anlatılan olaylar hikaye için gereken ve anlatım amacına uyan olaylardır. Olaylar birbirine nedensellik bağıyla bağlıdır. Örneğin, Tevfik yasaklı belge taşıdığı için sürgün edilir. Buna birçok örnek verilebilir.


Şahıslar

Şahıslar romanın içinde yavaş yavaş anlatılır.


Rabia ana karakterdir. Ana karakterin en belirgin özelliği olan değişim Rabia’da birçok açıdan görülür. Çocukluğundan itibaren anlatıldığı için, fiziksel değişimi, büyüyüp dikkat çekmesi olarak anlatılır. Ruhsal değişimi Tevfik'le yaşamaya başlamasıyla görülür. Vehbi Dede ve Peregrini de ruhsal değişiminde etkilidir.


Tevfik’in Rabia’nın üzerinde psikolojik olarak etkisi büyüktür. Onun ruhsal değişiminde en etkili role sahip karakterlerden biridir. 


İmam, kötü karakterdir. Neredeyse bütün şahıslar üzerinde olumsuz bir etki bırakır. 


Emine, Tevfik’in aşık olduğu kadındır. Rabia’nın annesidir.


Selim Paşa, padişah ve devlete çok önem verir. Evdeki ve işteki tavrı birbirinden farklıdır.


Sabiha Hanım, Rabia'yı dost olarak görür. Onu küçük yaşlarından beri tanır. Rabia üzerinde etkili bir karakterdir.


Hilmi Bey, annesi tarafından çok sevilir. Ancak babasıyla arası görüşlerinden dolayı iyi değildir. Tevfik'in iki kere sürgün edilmesine sebep olmuştur.


Vehbi Dede, Rabia'nın musiki hocası, Peregrini'nin sohbet ettiği dostudur. Dinî bir karakter olmasına rağmen İmam gibi kötü bir karakter değildir. Aksine şefkatli ve anlayışlıdır. Rabia'nın ruhuna etki eden hatta yöneten bir karakterdir.


Peregrini (Osman) Batı'da doğmuş ve yaşamıştır. Gerçek huzuru İstanbul'da bulmuştur. Her ne kadar buradaki yaşama alışsa da bazı Batılı yaşam özelliklerine devam eder. Rabia'ya olan aşkı din ve ad değiştirecek kadar kuvvetlidir.


Rakım, Tevfik'in dostu, Rabia'nın amcasıdır. Cüce olduğu için saygı görmemiştir. Tevfik onu korumuştur. Evin düzeninin sağlanmasını sağlar. Rabia üzerindeki etkisi büyüktür.


Penbe, ev ahalisindendir.


Tip olarak Sabit, bey ağabey denilebilir. Meslek grubunu temsil eder. Zamanla yalın katlıktan kurtulur. Kötü davranışlarından Osman'ın etkisiyle vazgeçer.


Rabia'yı çoğu karakter destekleyip yol gösterirken İmam ve Emine engellemeye çalışır.


Mekân

Ana mekanlar Sinekli Bakkal Mahallesi, İstanbul Bakkaliyesi, Selim Paşa’nın konağı gibi mekanlardır. Bu mekanlar hikayenin gelişimi ve ana karakterin ruhsal durumu üzerinde etkilidir. 

Aktüel mekan kullanımı da görülür romanda. Bu mekanlar Rabia’nın ders vermeye gittiği yerler veya Kur’an okuduğu camilerdir. Romana kattığı gerçeklik açısından önemlidir.

Eşya olarak baktığımızda akla konaktaki kuyruklu piyano gelir. Rabia Peregrini’ye bu piyanoyu çalarken aşık olmuştur. Peregrini de Rabia’nın boyunu bu piyanoyla ölçer. Piyano, Rabia ve Osman’ın evinde kalır.


Zaman

Romanda zaman doğrusal bir akışla anlatılır.

Yazar, zaman atlaması da yapar. Mesela son kısımda Rabia’nın doğumundan sonra 1908 İhtilali’ne geçer. 

Roman aktüel bir zamana sahiptir. İkinci Abdülhamid Devri anlatılır. İkinci Mabeyinci, Selim Paşa gibi karakterler saraydaki karakterlerdir. 1908 İhtilali de aktüel zamanlardandır.

Kozmik zaman romanın birçok noktasında görülebilir.