Vandalizm veya vandallık uzun yıllar boyunca birçok ülkede, özellikle kültür ve miras aktivistlerinin yakındığı bir konu. Konunun daha net anlaşılabilmesi adına öncelikle vandalizm ve kültürel mirası tanımlamak daha doğru olacaktır.


Vandalizm (Vandallık), bilinçli olarak bir kişiyi veya kamuya ait bir malı, aracı veya ürünü tahrip etme eylemidir.

Vandal olarak nitelenen kişi; kültürel mimari yapıları, heykelleri vb. kamunun veya bir başkasının sahiplendiği, önemsediği ve değerli bulduğu bir nesneyi yok etme, kesme, kırma, parçalama, yakıcı-patlayıcı madde kullanma, sprey boya atma yoluyla bilinçli şekilde zarar vermeyi amaçlar. Örnek vermek gerekirse, sokaklarda bulunan heykel ve kabartmaları kırmaya çalışmak, okul araç-gereç ve binasına zarar vermek, tarihi kalıntılara sprey boya ile yazı yazmak, müzede sergilenen tarihi eseri kırmak-parçalamak, resim galerisindeki bir tabloya zarar vermek gibi...


Kültürel miras, daha önceki nesil tarafından yaratılan ve evrensel değerlere sahip olduğuna inanılan maddi, manevi eserlere verilen genel bir isimdir.

Anlamı itibariyle kültürel miras, toplumlara, toplumların üyelerine ortak bir geçmişi hatırlatır, birlik ve dayanışma kabiliyetini güçlendirir, geleneklerinin ve çeşitliliğin devamlılığını sağlar.

Somut Kültürel Varlıklar: Kültürel varlıklar, taşınabilir ve taşınmaz miras olarak iki gruba ayrılmıştır. Anıtlar, heykeller, resimler, arkeolojik eserler, kitabeler, kitaplar, peyzajlar vb.

Soyut Kültürel Varlıklar: Folklor, gelenekler, dil, sözlü tarih vb.

Doğal Miraslar: Kültürel açıdan önem teşkil eden manzara ve biyolojik çeşitlilik gibi.*


Belirtildiği üzere nesilden nesile aktarılan ve aktarılması gereken kültürel miraslar, vandalizm tehlikesi ile yok olmakla karşı karşıya kalmaktadır. Vandallık sonrası ortaya çıkan tahribatı restore etmek ise Kültür Bakanlıklarına bağlı çalışan restoratörlere kalıyor. Yakın zamanda üzerinde çokça konuşulan M.Ö. 4. yüzyılda, Bizans döneminde inşa edilmeye başlanan İznik'in binlerce yıllık tarihine tanıklık eden İznik Surları'na, vandal insanlar sprey boya ile yazı yazma suretiyle büyük zarar vermiştir. ** Restorasyon ekibi daha sonra surlar üzerinde uzun süren çalışmalar ile yapı üzerindeki sprey boyaları temizlemiştir. Ancak temizlik için bile müdahale edildiği için eser az da olsa zarar görmektedir.


STED'in, Mart 2021 sayısındaki habere göre;

"...vandalizmin psikiyatrik yönü antisosyal kişilik bozukluğu olarak tanımlanmıştır. Erkek bireylerde daha sık görülmektedir. Kadınlarda daha az rastlanmasına karşın, antisosyal kişilik bozukluğu olan genç annelerin eşlerine ve çocuklarına karşı şiddet içeren davranışlarda bulunduğu bildirilmiştir. Vandalizmin özellikle ergenlik çağında ilaç, uyuşturucu ve alkolün kötüye kullanımıyla ilişkili olduğu saptanmış olup kokain kullanan gençlerde %57 oranında bu tür davranışlar görülmüştür." ***


Özellikle Batılı ülkelerde yapılan araştırmalarda, vandalizmin eğitim seviyesi ve toplumun psikolojik iyilik hâliyle yakından ilişkili olduğu; kültürel anlamda gelişmemiş veya az gelişmişlik seviyesine sahip ülkelerde sıkça karşılaşılan bir olgu olduğu anlaşılmıştır.


Peki vandalizmi ne önler?

Her ne kadar uzun vadede gerçekleşmesi planlanabilecek çözümler olsa da ne kadar erken başlanır ise o derece olumlu sonuçlar elde edilebilir. Toplumun eğitim seviyesinin artırılması, kültür ve sanat konularında farkındalığın geliştirilmesi, topluma sağlanan psikolojik destek ve ruh sağlığı çalışmalarının artırılması, şehirleşmenin doğurduğu kültürel miras ve çevre bilincine olan kopukluğun önlenmesi...



KAYNAKÇA:

* https://ecodiurnal.com/kulturel-miras-nedir/ (Çevrimiçi, 14.11.2021)

** https://t24.com.tr/haber/2-bin-yillik-surlara-sprey-boyayla-yazi-yazdilar,792699 (Çevrimiçi, 14.11.2021)

*** https://www.ttb.org.tr/STED/sted0301/5.html (Çevrimiçi, 14.11.2021)



Yazar: Ömer Turgut