SİDHARTA


Nigrôdhâ

koskoca bir ağaç görüyorum

ufacık bir tohumda

o ne ağaç ne tohum

om mani padme hum


Sidharta buddha

ben bir meyvayım

ağacım âlem

ne ağaç

ne meyva

ben bir denizde eriyorum

om mani padme hum



Şiir yapısal olarak incelendiğinde, serbest dize ve vezinle kurulmuş olup görsel açıdan farklı bir grafik sergilenmektedir. Şiirin ses düzeni yankıya dayalı olarak oluşmaktadır. Şiirin yapısal özelliklerine göz attıktan sonra, içerik ve muhteva yönünden şiirde derin bir sufiyane duyuş sezilir. Bireysel-tasavvufi bir tecrübe ürünü olan şiirde, biçim ve içerik arasında uyumluluk söz konusudur.


Şiirde, felsefi olarak varlığın hiçliğinden sıyrılmış insan ve evrendeki her şeye ulaşmış, inanç-kültür-düşün bağlamındaki kavramlardan kurulmuş varlık, geniş bir dil coğrafyasında karşımıza çıkar. Bu varlık ise sufi ile özdeşleşmiş, şiirde kelimelerle onunla buluşmuştur. Bu buluşma, sufinin öznelliğini zedeleyecek türden değildir. Sufinin öznelliği, özünden başkalarına doğru ve gene derinlere doğrudur.


Asaf Halet, Sidharta’da kimi inançlara göre fenafillah kimisine göre de nirvana makamına ulaşan, evrenin ve bütünün benliğindeki insanın ruhsal durumunu yansıtmaktadır. Ama o bütün olma anı net olarak ifade edilmez ve zaten bir zaman ya da mekân da söz konusu değildir. Çünkü evren yekparedir. Sidharta, insanın ruhsal dönüşümünü üç safhadan geçirtir: “evrene karşı gelişen algısı”, “kendine karşı geliştirdiği algı”, “fenafillah ya da nirvana anı” olarak teşekkül eder. Bu bağlamda kullanılan dil de mefhuma uygun seçilmiş olup sufilerin şiir diline uygun ifadeler tercih edilmiş, mistik tabirler ve ses yankıları kullanılmıştır. Tam da bu noktada başlık için seçilen “Sidharta” kelimesi önemlidir.


Kelime, nefsiyle yaptıklarından sonra ilhama eren ve sebep-netice ilişkisini anlayıp nirvanada fani olan Gothama Buddha’nın kemale ermesinden sonra aldığı unvandır. Fakat kelimenin anlamsal boyutunun şiir açısından hiçbir önemi yoktur. Tüm bunlara istinaden şiirde kâmil insanın farkındalık düzeyleri gözler önüne serilir: “ufacık bir tohumda görülen koskoca bir ağaç” motifiyle vahdetteki kesret ifade edilir. Bu durumla “her şeyin özü tektir” felsefesine atıf yapılmıştır. Öte yandan Doğu kültür bilgisi oldukça yüksek olan Çelebi’nin bu bağlamda ağaç kullanması, Hint kültüründe “kozmosun der kozmik bir ağaç olarak tasvir edilmesi” durumuna bir işarettir.


Evren, kökleri göğe uzanan ve dallarıyla dünyayı saran baş aşağı bir ağaç olan, yani bir Niyagrôdhâip[1]’dır. Çok görünür, aslında tektir. Ağaç, tasavvufa göre alem-i kübra iken tohum ise alem-i suğradır. Bu arada “om mani padme hum” tekrarı, daha doğrusu yankısı, dikkat çeker. Bu ses, mistik evrene ulaşmaya çalışan insanın ya duyduğu ya da odağını toplamak için seslettiğidir. İlk dizeden son dizeye doğru bir yok oluş, eriyiş, yoğunlaşma ve karışma hali mevcuttur. Son dizede bu eriyen insan deniz imgesiyle buluşur ve artık ona katılır, onunla karışır. Ona akar ve onda yok olur; birlenir, birikir. Bütün dinlerin felsefesine uygun olarak kişinin kendi özüne kıyımı mevcuttur, büyük an için o anda yok olmak gerekmektedir.

 


[1] Ağaçlarının üstünden fışkırarak yere inen havai köklerin, oradan tekrar ağaç olmak üzere yükselmesiyle ortaya çıkmış, pek çok ağaçtan mürekkep tek bir ağaçtır.



Kaynakça:

UÇMAN, Abdullah. "ÇELEBİ, Âsaf Hâlet", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/celebi-asaf-halet (11.12.2021).

ÖZGÜREL, Emine Gözde (2014/Güz). Asaf Halet Çelebi’nin Sidharta Adlı Şiirinin Metaforik Yapısı. Ankara: Ankara Üniversitesi. Türkiyat Mecmuası, C. 24.

KOLCU, Ali İhsan (2009). Asaf Halet’in Poetikası. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.

YEŞİLYURT, Şamil (2017). Asaf Hâlet Çelebi’nin Şiirlerinde Anlam Evreni. Kayseri: Kimlik Yayınları.

ULUTAŞ, Nurullah (2008). Âsaf Hâlet'in Şiirlerinde Tasavvufî Tema. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (15), 473-495. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/sosbilder/issue/23135/247125

COŞKUN, Betül (2013). ASaf Hâlet Çelebi'nin Şiirlerinde Metinlerarasılık Bağlamında Türk İslam Tarihi ve Kültürüne Göndermeler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 95-122. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/sbe/issue/23220/247952